ابـوالفـضـل ( عـليـه السـّلام ) از هـمـان كودكى به بعد، همگام حوادث بزرگى بود كه تنشى عميق در بنيادهاى فكرى مسلمانان ايجاد كرد؛ حوادثى نه خرد و نه ساده بلكه بس پـيـچـيـده و ريشه دار كه دقيقاً دور كردن اهل بيت از مراكز سياسى جامعه و به زير سلطه درآوردن آنـان را هـدف قـرار داده بـود. در ايـن دوران ، اعـمـالى در زمـيـنـه هـاى اقـتصادى و سياسى صورت گرفت كه با بسيارى از اصول و دستورات اسلامى مغايرت داشت . جلوه آشـكـار اين سياستگذارى در حكومت عثمان بود كه بخشيدن مناصب ادارى و امور دولتى به امـويـان و ((آل مـعيط)) و راندن بنى هاشم و ياران آنان از فرزندان صحابه از هرگونه مشاغل كليدى را وجهه همت خود كرد.

امـويـان بـر تـمـامـى دسـتگاههاى دولتى مسلّط شدند و خواسته و ناخواسته ، بحرانهاى حـادى در مـيـان مسلمانان به وجود آوردند. به طور قطع اكثر آنان نه گرايشى به اسلام داشـتـنـد و نـه كـمـتـرين شناختى نسبت به قوانين اسلامى براى ساختن جامعه اى بالنده و مبتنى بر محبت و همكارى و دورى از درجا زدن ، به دست آورده بودند. حكومت عثمان ، سرمايه دارى را در جـامـعـه حـاكـم كرد، به امويان و برخى از فرزندان قريش امتيازات ويژه عطا كـرد و راه گـردآورى و انـبـاشـتـن اموال به طور غيرمشروع را بر آنان گشود. اين سياست كـجـروانه موجب تنشهايى فراگير، نه تنها در زندگانى اقتصادى مردم ، بلكه در تمام جلوه هاى زندگى مردم گشت و تمام محافل اسلامى را به خرده گيرى از اين سياست واداشت تـا آنـكـه گـروهـهـايـى از ارتـش كـه در عـراق و مـصـر بـه مـرزدارى مـشـغـول بـودنـد راه مـديـنـه را پـيـش گـرفـتـنـد و از عـثـمـان اعـتـدال در سـيـاسـت ، دور كـردن امـويـان از دسـتگاه حكومت و مخصوصاً بركنارى مستشار و وزيـرش مـروان بن حكم را ـ كه به صورت آشكار آتش فتنه را در جامعه برمى افروخت ـ خواستار شدند.
عـثمان خواسته هاى انقلابيون را برآورده نكرد، تن به راءى اندرزدهندگان و دلسوزانش نـداد، هـمـچنان دست به دامان خاندانش شد و نزديكانش را در پناه گرفت و خود تحت اختيار آنـان مـانـد. اخـبار كجروى و انجام محرمات الهى توسط دست نشاندگانش ، پياپى به او مـى رسـيـد، امـا عـثـمـان راه عـذرتـراشـى را بـاز كـرده بـود و اعـمـال هر يك را به گونه اى توجيه مى كرد و پندگويان را به دشمنى با خاندان خود متهم مى كرد.
هنگامى كه تمامى راههاى مسالمت آميز براى بازداشتن عثمان از ادامه سياستهايش بسته شد، انـقـلابـيـون نـاچـار بـه كـشـتـن او شـدنـد و عـثـمـان بـه بـدتـريـن شـكـلى بـه قتل رسيد.
مـورخـان مـى گـويند بهترين فرزندان صحابه ((از جمله محمد بن ابوبكر)) و بزرگان اصـحـاب و در راءس آنـان صـحـابـى بـزرگـوار و يـار هـمـراه رسـول اكـرم ( صـلّى اللّه عـليـه و آله ) عـمـار يـاسـر، كـشـتـن او را تـاءييد كردند و بر عمل آنان صحه گذاشتند.
بـديـن گـونـه حكومت عثمان كه از بزرگترين حوادث آن روزگار بود، در برابر چشمان بـاز و گـوشـهـاى شـنواى ابوالفضل به پايان رسيد. حضرت در آستانه شكوفايى و جـوانـى بـود كـه ديـد چـگـونـه فـرصـت طـلبـان امـوى قتل عثمان را دستاويز تبليغاتى خودقراردادند،در بوق و كرنا كردند، پيراهن خونين او را بـالا بـردنـد و آن را شـعـارى بـراى قـيـام عليه حكومت حق و عادلانه امام اميرالمؤ منين قرار دادند.
بـدتـريـن مـيـراث حـكـومـت وى ، ايـجـاد فـتـنـه مـيان مسلمانان و حصر ثروت ميان امويان و آل مـعـيـط و قرشيان دست نشانده آنان ـ دشمنان و مخالفان عدالت اجتماعى ـ بود. آنان به اتـكـاى هـمـين ثروت بود كه دست به شورشى مسلحانه عليه حكومت امام اميرالمؤ منين ـ كه دنـباله طبيعى و امتداد حقيقى حكومت پيامبر بزرگوار( صلّى اللّه عليه و آله ) بود ـ زدند. بـه هـر حـال ، مـاجـراى عـثـمـان را وامـى گـذاريـم و بـه ذكـر بـقـيـه حوادثى كه در زمان ابوالفضل ( عليه السّلام ) روى داد، مى پردازيم .
حكومت امام 
مـساءله قطعى و مورد قبول همگان انتخابى بودن اميرالمؤ منين به خلافت است . حضرت از طـرف تـمـامـى طـبـقـات مـردم بـه خـلافت برگزيده شد و در راءس ‍ آنان نيروهاى مسلحى بـودنـد كـه حكومت عثمان را سرنگون كردند. آنان با شوق تمام به سوى امام شتافته و ايـشان را خليفه بلامنازع معرفى كردند و زمام امور را بديشان سپردند. اين انتخاب مورد قـبـول مـردم تـمـامـى شـهـرهـا و مـنـاطـق اسـلامـى واقـع شـد، تـنـهـا اهـل شـام و چـنـد تـن از اهـل مدينه مانند ((سعد بن ابى وقاص ، عبداللّه بن عمر)) و برخى امويان كه حكومت امام را آغاز عدالت اجتماعى و پايان انحصار قدرت و ثروت خودشان مى دانستند و سياستهاى امام را مغاير با مطامع خود مى شناختند، از بيعت سرباز زدند و حكومت حضرت را نپذيرفتند. امام نيز طبق فرمان اسلام مبتنى بر آزادى همه مردم ـ چه موافق حكومت و چـه مـخـالف آن ـ به شرط آنكه از اين آزادى سوء استفاده نكنند و دست به فساد و فتنه انـگـيـزى نـزنـنـد، بر آنان سخت نگرفت و در تنگنا نگذاشت و از قوه قضائيه و اجرائيه اتـخـاذ تـصميماتى قاطع عليه آنان را خواستار نشد. اين آزادى را بلوا و آشوب طلبى ، شـورش مـسـلحـانـه عـليه دولت و هرگونه توطئه محدود مى كند و در آن صورت است كه دولت اسـلامـى مـلزم بـه مـهـار آنـان و بـه كـارگـيـرى قـوانـيـن خاص عليه سوء استفاده كنندگان است .
بـه هـر حـال ، انـتـخـاب امـيـرالمـؤ مـنـيـن و بـيـعـت بـا ايـشـان بـا رضـايـت كـامـل قـاطبه مردم و فرزندان ملتهاى اسلامى روبه رو شد و همگان خشنودى خود را از اين انتخاب و بيعت به گونه اى آشكار كردند كه هيچ يك از خلفاى پيشين ـ يا پس از حضرت ـ از آن بهره مند نشدند.
بـه مجرد به دست گرفتن حكومت ، حضرت به شكلى مثبت و فراگير، عدالت خالص و حق نـاب را عـرضـه كـرد و هـرگونه مصلحت شخصى را كه سود آن به خود يا بستگانش مى رسـيـد كنار گذاشت و مصالح تهيدستان و بينوايان را بر تمام مصالح ديگر مقدم داشت . خـرسـنـدى و سـعـادت حـضـرت آن بـود كه اقشار مردم را در خير و سعادت و دور از فقر و درمـانـدگـى بـبـيـنـد. در تـاريـخ شـرق هـرگز حكمرانى بدين پايبندى به حق و حقيقت و دلسوزى و محبت به محرومان و بينوايان ديده نشده است .
در ايـنـجـا نـاگـزيـريـم بـرخـى مـسـايـل حـكـومت امام ( عليه السّلام ) را بيان كنيم ؛ زيرا ارتـبـاطـى اسـتـوار بـا سـيـره و روش فـرزنـدش ابـوالفـضـل ( عـليـه السـّلام ) دارد. از ايـن زاويـه مـى تـوان چـشـمـه جـوشـانـى كـه ابـوالفـضـل را سـيراب كرد، بهتر شناخت و تربيت والاى فرزند را در دامان چنين پدرى ـ پـيـشاهنگ عدالت اجتماعى در زمين ـ نيكتر دريافت . در دامان پدر بود كه قربانى شدن در راه خدا و فداكارى را آموخت . همچنين با نگاهى به كارنامه حكومت اميرالمؤ منين ، انگيزه هاى سـر بـاز زدن نـيروهاى آزمند و منحرف ، از بيعت با حضرت و ايستادن در برابر ايشان و جنگ با ايشان ـ و پس از شهادتشان ـ با فرزندانش را دريافت .
شيوه حكومت امام (ع ) 
روش و فـلسفه حكومت نزد امام ( عليه السّلام ) درخشان بود و بر اساس رشد و پيشرفت و جـان گـرفـتـن مـلتهاى اسلامى قرار داشت . به اعتقاد من ، بشريت در هيچ يك از دوره هاى خود، حكومتى مانند حكومت حضرت را كه تا اين حد، عدالت اجتماعى ، سياسى و اقتصادى را وجـهـه نـظـر خـود قـرار داده بـاشد، به خود نديده است و همسنگ شيوه هاى بى نظيرى كه حضرت در اين زمينه ها ايجاد كرده ، شاهد نبوده است . در اينجا به برخى از آنها اشاره مى كنيم :
1 ـ گسترش آزاديها: 
امام ( عليه السّلام ) به ضرورت دادن آزاديهاى عمومى به همه فرزندان امت ، ايمان داشت و آن را از حـقـوق اوليـه آنـان مـى شـمـرد و دولت را مـسـؤ ول ايـجـاد آزادى و گـسترش آن براى يكايك فرزندان ملت مى دانست و گرفتن آزادى را از آنـان مـوجـد عـقده هاى روانى ، مانع پيشرفت فكرى و اجتماعى مردم ، در جا زدن و سستى و زيانهاى بسيار ديگرى براى آنان مى شناخت . اما حد و وسعت اين آزاديها و ابعاد آنها بدين شرح است :
الف ـ ((آزادى دينى )): 
امـام ( عـليـه السّلام ) بر آن است كه مردم در اعتقادات مذهبى و افكار دينى خود آزاد هستند و دولت نـبـايد آنان را از اعتقادات و سنتهاى مذهبى خود بازدارد. مردم ملزم نيستند در همه امور بـا مـسلمانان همگامى كنند، بلكه در مسايل مدنى خاص و احكام مذهبى ، مى توانند از فقها و شريعت خود پيروى كنند.
ب ـ ((آزادى سياسى )): 
مراد ما از اين آزادى ، دادن آزادى كامل به مردم براى تن دادن به مكاتب سياسى مورد علاقه و ميل خود است .
دولت نمى تواند نظر سياسى مخالف اعتقادات سياسى مردم را بر آنان حتم كند و آنان را مـجـبـور بـه دست كشيدن از نظريات سياسى خاص خود بنمايد، ليكن وظيفه دولت در اين ميان آوردن و بيان كردن دلايلى است كه نادرستى و فساد آن عقيده خاص را آشكار مى كند، حـال اگـر مـردم از آن نـظـر روگـردان شـدنـد و بـه شاهراه حقيقت رو آوردند كه چه بهتر وگرنه دولت آنان را به خود وامى گذارد، تا وقتى كه دست به فساد و افساد در زمين و ايـجـاد خـلل در آزادى عـمـومى نزده اند، همان طور كه درباره خوارج اين مطلب اتفاق افتاد؛ آنـان تـمـام بـنـيـادهـاى فـكرى و بديهيات علمى را زيرپا گذاشتند و در تيرگى و ظلمت جـهـل و گـمراهى فرو رفتند و مردم بى گناه را كشتند و رعب و وحشت ايجاد كردند. امام كه مدتها آنان را به خود واگذاشته بود، پس از اتمام حجت و بستن راه عذر، راه بر آنان بست و چـشـم فتنه را ـ همانگونه كه خود فرمود ـ بركند و سرچشمه آن را خشكاند. سزاوار ياد كـردن اسـت كـه از پـيـامدهاى آزادى سياسى ، آزادى انتقاد از رئيس دولت و تمام اعضاى آن است .
مردم در دلبستگيها و انتقادات خود آزاد هستند. خوارج سخنان امام ( عليه السّلام ) را قطع مى كـردنـد و بـا انـتـقـادات بـى پـايـه و مبتنى بر جهل و مغالطه خود، ديگران را رنجور مى كردند و حضرت را مورد هجوم تبليغاتى قرار مى دادند، ليكن حضرت عليه آنان دستورى صـادر نـمـى كـرد و آنـان را بـه مـحـاكـم قـضـايـى نـمـى فـرسـتـاد تـا جـزاى اعمال خود را ببينند.
بدين گونه بود كه امام گسترش آگاهى عمومى و ساختن شخصيت شكوفاى انسان مسلمان را بر همگان فرض كردند.
ايـنـها برخى جلوه هاى آزادى بودند كه امام اميرالمؤ منين در ايام حكومت درخشان خود ايجاد و تـضمين كردند و به خوبى اصالت روش سياسى حضرت را كه همپاى ابداع و پيشرفت است ، نشان مى دهد.
2 ـ نشر آگاهى دينى : 
امـام امـيـرالمـؤ منين به گونه اى مثبت و فعال به نشر آگاهى دينى و گسترش ‍ ارزشهاى اسـلامـى مـيـان مـسلمانان توجه كرد؛ زيرا سنگ بناى اصلاح جامعه و پايه بهبود روابط هـمين است . از نخستين دستاوردهاى آگاهى دينى ، از بين رفتن جنايت و دور شدن انحرافات و كجروى از جامعه است . و اگر جامعه از اين انحرافات پاك شود به نهايت شكوفايى و پيشرفت دست يافته است .
به طور قطع ما هيچ يك از خلفا و حاكمان اسلامى را نديده ايم كه اين چنين تربيت دينى و اخـلاقى را مدنظر داشته باشند، تنها امام اميرالمؤ منين ( عليه السّلام ) است كه هماره و در اوضـاع مـخـتـلف ، ايـن مـهـم را فراموش نمى كرد؛ بسيارى از خطبه هاى نهج البلاغه بر ژرفـاى جـان اثـر مـى گـذارد، آن را مى لرزاند، به راه نيك خويى و نيك جويى سوق مى دهـد، زيـبـايـى ، فـضـايـل را در بـرابـر آدمـى مـى آرايـد و زشـتـى رذايـل را عـيـان مـى كـنـد و در نهايت ، پاكباختگانى خداجو مى پروراند. همانگونه كه نيك نـفـسـانى از پاكان و صالحان مسلمان پرورش داد كه در برابر بحران ارزشها و سقوط اخـلاقـى ايـسـتـادنـد و با تفكر اباحى گرى ـ كه در زمان حكومت امويان شايع شده بود ـ پيكار كردند و بر سر آرمانهاى اسلامى جان باختند؛ از اين سازندگان انديشه اسلامى ، مى توان ((رشيد هَجَرى )) و ((عمرو بن الحمق خزاعى )) را ياد كرد.
3 ـ نشر آگاهى سياسى : 
يكى از مهمترين اهداف سياسى مورد نظر امام در ايام حكومتش ، نشر آگاهى سياسى در ميان طـبـقات مختلف جامعه اسلامى بود. مقصود ما از آگاهى سياسى ، آگاه كردن جامعه با تمام وسـايـل نـسـبـت بـه مـسـؤ وليـت الهـى ، هـشـيـارى در بـرابـر كل مسايل اجتماعى و اوضاع عمومى است ؛ مسلمانان نسبت به امور اجتماعى كه به نحوى بر سير جامعه و پيشرفت آن اثر دارد، مسؤ ولند تا كندى در حركت و تفرقه در صفوف آنان به وجود نيايد و زندگى فردى و اجتماعى آنان دچار ركود نگردد.
ايـن مـسؤ وليت را اسلام بر دوش همگان گذاشته و همه را ملزم به آن دانسته است ؛ پيامبر اكـرم ( صـلّى اللّه عـليـه و آله ) فـرمـود:((كـلكـم راع و كـلكـم مـسـؤ ول عن رعيته )). (36) 
پـيـامـبـر خـدا( صـلّى اللّه عـليـه و آله ) مـسـؤ وليت سلامت جامعه ، دور داشتن فساد از آن و عـمـل بـراى حـفـظ مسلمانان را بر دوش يكايك مسلمين گذاشته است . از جمله احاديث مهمى كه بـه ايـسـتـادگى در برابر پيشوايان ظلم و ستم ، فرامى خواند، اين حديث نبوى است كه سرور آزادگان براى مزدوران ، بندگان و اوباش ابن مرجانه مى خواند:
((اى مـردم ! پـيـامبر خدا( صلّى اللّه عليه و آله ) فرمود: هر كس حاكمى جائر و ستمگر را بـبـيـنـد كه حرام الهى را حلال كرده ، پيمان خدايى را شكسته ، با سنت پيامبر خدا( صلّى اللّه عليه و آله ) مخالفت كرده و در ميان بندگان خدا با گناه و تجاوز و حق كشى رفتار مـى كـنـد، اگـر بـا گـفـتـار يـا كردارى او را انكار نكند، پس حق خداوند است كه او را به جايگاه بايسته اش درآورد (و به عاقبت زشتش دچار سازد)...)). (37) 
ايـن حـديـث شـريـف از انـگيزه هاى سيدالشهداء( عليه السّلام ) براى اعلام جهاد مقدس ‍ بر ضـد حـكومت ستمگر اموى بود كه حرام خدا را حلال كرده ، پيمان الهى را شكسته ، با سنت پيامبر خدا مخالفت كرده بود و در ميان بندگان خدا با جور و حق كشى حكم مى راند.
بيدارى سياسى كه امام اميرالمؤ منين در ايام حكومت خود ميان مسلمانان گسترده بود، شعور و آگـاهى انقلابى بر ضد ظالمان و خودكامگان ايجاد كرد و مجاهدان دست پرورده حضرت و آمـوخـتـه ايـن روحـيـه را بـه نـبـرد بـا طـاغـيان برانگيخت و در راءس آنان پدر آزادگان ، سـيـدالشـهـداء و بـرادرش ، قـهـرمـان بـى هـمـتا، ابوالفضل العباس ( عليهما السّلام ) و گـروهـى تـابـنـاك از جـوانـان اهـل بيت ( عليهم السّلام ) و اصحاب گرانمايه آنان قرار داشـتـنـد كـه بـراى رهايى مسلمانان از ذلّت و بندگى و بازآوردن زندگى با كرامت ميان مسلمانان بر طاغوت زمان ، يزيد بن معاويه شوريدند.
پيش از اين بزرگان نيز، مصلح بزرگ ((حصير بن عدى كندى ، عمرو بن الحمق خزاعى ، رشـيد هَجَرى ، ميثم تمار)) و ديگر بزرگان آزاديخواه و دعوتگران اصلاح اجتماعى ، همين راه را رفـتـنـد؛ آنـان بـر معاوية بن ابى سفيان ، نماينده جاهليت زمان و سردمدار مخالفان اسلام ، شوريدند و درسى را كه از امامشان آموخته بودند، به كار بستند.
بـه هـر حال ، امام اميرالمؤ منين ( عليه السّلام ) بذر عصيان و شورش عليه ظلم و طغيان را در جـانـهاى مسلمانان پاشيد و آنان را بر آن داشت تا در برابر سيرى ظالم و گرسنگى مظلوم ، ساكت نمانند و تن ندهند.
4 ـ حذف نورچشمى ها:
امـام ( عـليـه السـّلام ) در ايـام حكـومت خود انـواع نورچشمى ها و پارتى بازيها را از ميان بـرد و براى هيچ كس امتيازى خاص قايل نشد. نزديكان با افراد معمولى يكسان بودند و از حـقـوق و امـتـيـازات يكنواختى برخوردار مى شدند. حضرت به گونه اى بى طرفانه مـيـان عـرب و موالى ، مساوات برقرار ساخت و همه را به يك چشم نگريست . همين باعث شد تـا مـوالى ، دل بـه حـضـرت بـسـتـند و به امامت ايشان ايمان آوردند. امام انواع تبعيضات نـژادى و نـورچـشـمـى گـرى را بـرانداخت و ميان مسلمانان بدون توجه به نژاد و قوميت ، مساوات عادلانه قايل شد. اين گونه برابرى در تاريخ ملتها و امتها بى مانند بوده است . مـسـاوات امـام ، روح حـقـيـقـت و جـوهـر اسـلام را كـه از نـزد پـروردگـار عـالمـيـان نـازل شـده بـود در خـود داشـت ؛ اسـلامـى كـه بـراى وصـل كـردن آمـده اسـت نه فصل كردن ، اسلامى كه اجازه نمى دهد در ميان صفوف مسلمانان رخنه اى براى تسلط دشمنان و تفرقه مسلمين و سست شدن وحدت آنان به وجود بيايد.
5 ـ نابود كردن فقر: 
فلسفه امام ( عليه السّلام ) در حكومت ، مبتنى بر پيكار با فقر و دور كردن شبح منفورش از مـردم اسـت ؛ زيـرا فقر، فاجعه اى است كه اخلاق و موهبتهاى انسانى را ويران مى كند و امـت ، هـيچ يك از اهداف فرهنگى و بهداشتى خود را با وجود فقر نمى تواند تحقق بخشد. فـقـر، سـدّى اسـت مـيـان امـت و خـواسـتـه هـايـى چـون پـيـشـرفـت ، تـحـول و آسـايـش در جـامـعـه . لازم بـه ذكـر اسـت كـه از جـمله برنامه هاى اسلامى براى حـل بـنـيـادى مـسـاءله فـقـر كـه مـوجـب بـهـزيـسـتـى مـردم مـى گـردد، مـوارد ذيل است :
الف ـ ايجاد مسكن .
ب ـ تاءمين اجتماعى .
ج ـ ايجاد كار.
د ـ از بين بردن استثمار.
هـ ـ بستن راههاى رباخوارى .
و ـ از بين بردن احتكار.
اينها برخى از روشهايى است كه اسلام در اقتصاد خود مورد توجه قرار داده است و امام در ايـام حـكـومـتـش آنـهـا را بـه كـار بست . سرمايه داران قريش تمام امكانات خود را به كار گـرفـتـنـد تـا حـكومت امام را كه منافع و مصالح ناچيز و محدود آنان را از بين برده بود، واژگون كنند. در اينجا سخن از روش و فلسفه حكومتى امام را به پايان مى بريم .
مخالفان امام (ع ) 
در ايـنـجـا درنـگـى كـوتـاه داريـم بـراى شناخت دشمنان حكومت امام كه هدفى والا نداشتند، بـلكـه تـنـها انگيزه آنان از مخالفت ، دستيابى به حكومت براى بهره ورى از ثروتهاى كشورها و حاكميت به ناحق بر گرده مسلمانان بود.
عايشه : 
مـتـاءسـفـانـه ، عايشه از امام ، كينه اى ويرانگر و نفرتى سخت داشت . شايد علت آن ـ تا آنـجـا كـه مـى دانـيـم ـ بـه عـلاقـه هـمسرش پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) به امام اميرالمؤ منين ( عليه السّلام ) و پاره تن و دخت گرامى و محبوبش بانوى زنان عالم فاطمه زهـرا( عـليـهـا السـّلام ) و دو ريـحـانـه حـضـرت ، سـروران جـوانـان اهل بهشت امام حسن و امام حسين ( عليهما السّلام ) و ستايش مكرر پيامبر از آنان و منزلت والاى آنـان نـزد خـداوند، برمى گردد. خداوند متعال محبت آنان را بر همه مسلمانان واجب كرد و در قرآن كريم فرمود: ((اى پيامبر! بگو: بر رسالتم از شما ـ جز محبت به قربى ـ چيزى نـمـى خواهم ))، ليكن در همان وقت با عايشه رفتارى معمولى مى شد و در موارد بسيارى ، حـضـرت رسـول ( صـلّى اللّه عـليـه و آله ) عـواطـف او را جريحه دار مى كرد؛ حضرت به هـمـسـرانش فرمود: ((سگهاى حواءب ، بر كدام يك از شما پارس خواهند كرد تا از صراط بلغزد)).
هـمـچنين حضرت با اشاره به خانه عايشه فرمود:((شرّ، اينجا زاده مى شود و از اينجا پا مى گيرد)) و موارد ديگرى كه عواطف او را برمى انگيخت .
عـلت ديـگـرى كـه مـى تـوان بـراى نفرت عايشه از امام ( عليه السّلام ) ياد كرد، موضع قـاطـع حـضـرت در قـبـال خلافت پدر عايشه ، ابوبكر و تحريم انتخاب او و خوددارى از بـيـعـت بـا او بـود. عـايشه پس از سقوط حكومت عثمان قصد آن داشت تا خلافت را مجدداً به قـبـيـله خـود (تـيـم ) بـازگـردانـد و بـديـن تـرتـيـب بـر كـل سـيـاسـت دولت و دسـتـگـاهـهـاى آن مـسلط گردد و خلافت را تابع خواست و آرزوى خود بـگـردانـد؛ زيـرا يـقين داشت در صورت دستيابى امام ( عليه السّلام ) به خلافت ، با او چـون ديـگـر شـهروندان رفتار خواهد شد و از امتيازى ويژه بهره اى نخواهد داشت ؛ چونكه حـكـومـت حـضرت بر طبق كتاب و سنت است و اين معيارها در تمام امور سياسى و اقتصادى در نظر گرفته خواهد شد و حضرت ، مجالى براى اجراى عواطف و هواها نخواهد داد.
عـايـشـه همه اين مسايل را مى دانست ، پس تمرد و عصيان خود را بر ضد حكومت حقِ اميرالمؤ مـنـيـن اعـلام كـرد و ((طـلحـه و زبـيـر)) و ديـگـر آزمـنـدان و مـنـحـرفـان از راه حـق از قبايل قريش كه از آغاز تابش نور اسلام با دعوت اسلامى به نبرد پرداخته بودند، با او هـمـدسـت شـدنـد. بـه هـر حـال ، عـايـشـه از مـهـمـتـريـن عـوامـل سـرنگونى حكومت عثمان بود و فتوا به وجوب قتلش داده بود. هنگامى كه عثمان در آستانه هلاكت بود، عايشه راه مكه را پيش گرفت ، ولى همچنان در جريان اخبار بود و خبر كشته شدن عثمان را با خوشحالى بسيارى دريافت كرد، ليكن ناگهان با خبر خلافت امام ( عـليه السّلام ) شوكه شد و فوراً موضع خود را عوض كرد و شعار خونخواهى عثمان را سر داد و با حرارت ، فرياد كشيد: ((عثمان مظلومانه كشته شد!! به خدا به خونخواهى او بـرخـواهم خاست !!)) و رياكارانه براو مويه كرد و پيراهن خونين او را برگرفت و آن را شـعـارى بـراى شورش بر حكومت مشروع و حق طلبانه امام ـ كه حقوق انسان را مطمع نظر قـرار داده بـود و مـصـالح مـحـرومـان و سـتمديدگان را وجهه همت ساخته بود و ادامه حقيقى حكومت رسول اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) به شمار مى رفت ـ قرار داد.
عـايـشـه در مـكه با اعضاى برجسته حزب خود چون طلحه و زبير و ديگر امويان ، انجمنها كـرد و بـه تبادل آرا پرداخت تا كدام شهر را مورد تعرض قرار دهند و در آن پايه حكومت خـود را بريزند و از آنجا جنگ را عليه امام و سرنگونى حكومت حضرت ، آغاز كنند. پس از كـنكاشها و دقت در امور شهرهاى اسلامى ، نظرشان بر آن قرار گرفت تا شهر ((بصره )) را كـه در آن يـارانـى هـم داشـتـند، اشغال كنند. پس از آن ، شورش مسلحانه خود را اعلام كـردنـد و بـه سـوى بـصـره پـيشروى كردند و حيوانهاى آدم نما و واماندگان جامعه ـ كه كمترين آگاهى و شعورى ندارند ـ بدانها پيوستند و يكسره خود را به بصره رساندند. پـس از درگـيـرى سـخـتـى مـيـان آنـان و نيروهاى حكومت مركزى در آنجا، توانستند شهر را اشغال كنند و حاكم آنجا ((سهل بن حنيف )) را دست بسته نزد عايشه بياورند.
عـايـشـه دسـتـور داد مـحـاسـن سـهـل را بـتـراشـنـد و اوبـاشـان و عـوانـان نيز دستور او را اجـراكـردنـدو((سـهـل ))پـس از كـهـولت سـن و بـلنـدى مـحـاسـن ،بـه جـوانـى بـى مـو بدل شد.
هـمـيـن كـه خـبر شورش عايشه و اشغال بصره به وسيله افرادش به اميرالمؤ منين ( عليه السـّلام ) رسـيـد، حضرت براى جلوگيرى از گسترش فتنه به ديگر شهرهاى اسلامى ، بـه سـرعـت بـا سـپـاهـيـانـش راه بصره را پيش گرفت تا كانون فتنه را درهم بكوبد و شـورشـيـان را درهم بشكند. سپاه امام از افراد آگاه و بابصيرتى چون صحابى بزرگ ((عـمـار يـاسـر، مـالك اشـتـر، حـجـر بـن عـدى ، ابـن التـيـهـان )) و كـسـانـى تـشـكيل شده بود كه در بناى اسلام و استوارسازى پايه هاى آن در زمين ، نقشى شايسته داشتند.
سپاهيان امام ، راه بصره را پيش گرفتند و هنگامى كه بدانجا رسيدند، شهر را به وسيله لشـكـريـانـى انـبـوه ، اشـغال شده ديدند كه اطاعت و پيروى خود را از عايشه اعلام داشته بـودند. حضرت پيكهايى نزد فرماندهى لشكر عايشه چون طلحه و زبير فرستاد و بر آنان صلح را عرضه داشت و براى حفظ خون مسلمانان از آنان خواست تا تن به مذاكراتى بـا امـام بـدهـنـد، ليـكـن شـورشـيـان طرح صلح را رد كردند و بر عصيان خود پافشارى نـمودند و با وقاحت اعلام كردند كه به خونخواهى عثمان برخاسته اند، در صورتى كه خودشان حكومت عثمان را واژگون كرده و او را كشته بودند.
هـنـگـامـى كـه تـمـامـى راههاى صلح و آشتى بسته شد، حضرت ناچار شد آنان را به جنگ بـخـوانـد و مـيـان دو لشـكر، جنگ سختى درگرفت كه بر اثر آن ، بيش از ده هزار سپاهى كشته شدند. در فرجام كار، خداوند، امام را بر دشمنانش پيروز كرد، طلحه و زبير كشته شـدنـد، مـيـدان رزم از كـشـتـه هـاى دشـمـن انـبـاشـتـه شـد و خـداونـد در دل زنـدگـان آنـان تـرسـى افـكـند كه بر اثر آن با خفت و سرشكستگى از ميدان كارزار گريختند.
لشـكـريـان امـام ( عـليـه السـّلام ) بـر عـايـشـه ، فـرمـانـده كل شورشيان دست يافتند و او را با احترام به يكى از خانه هاى بصره بُردند. امام بدون گـرفـتـن تصميمى خشن عليه عايشه با او به نيكى رفتار كرد و او را (به خوبى همراه عـده اى از زنـان ) بـه مدينه فرستاد تا طبق دستور خدا و رسولش در خانه خود بنشيند و از دخالت در امورى كه در برابرش مسؤ وليت ندارد، خوددارى كند.
اين فتنه كه مورخان بدان ((جنگ جمل )) نام داده اند به پايان رسيد و در پس ‍ خود، اندوه و سـوگـى عـظيم در ميان مسلمانان بجا گذاشت ، صفوف متّحد آنان را به هم ريخت و آنان را دچـار شـرّى بـزرگ كـرد. بـه طـور قـطـع انـگـيـزه هـاى ايـن جـنـگ سـالم نـبـودنـد و دلايـل عـايـشـه و حـزبـش ، مـنـطـقـى نـبـود، بـلكـه آنـان بـراى بـهـره ورى مـادى و بـه دليل نفرت شديدشان از حكومت امام كه در آن امتيازات ويژه خود را از دست داده بودند و با آنان چون ديگر مسلمانان رفتار مى شد، دست به اين جنگ نافرجام و فاجعه آميز زدند.
ابـوالفـضـل ( عـليـه السـّلام ) ايـن جنگ خونين را شاهد بود و به اهداف آن كه براندازى حـكـومـت پـدرش ـ پـيـشـاهـنـگ عـدالت اجـتـمـاعـى در زمـيـن بـود ـ واقـف شـد و كـيـنـه هـاى قبايل قريش بر او آشكار گشت و دانست كه دين در اعماق جان آنان نفوذ نكرده است ، بلكه آنان براى حفظ جان و مصالح خود به زبان ايمان آورده اند.
معاويه و بنى اميه : 
در راءس مـخـالفـان حـكـومـت امـام و معاندان او، ((معاوية بن ابى سفيان )) و بنى اميه قرار داشتند. خداوند قلوب آنان را از ايمان تهى كرده و آنان را در فتنه درافكنده بود، پس ، از سـرسـخـت تـريـن دشمنان امام بودند. بنى اميه قبلاً نيز با پيامبر و دعوت او به دشمنى بـرخـاسـتـه بـودند و به رسالت حضرت كفر ورزيدند و شبانه روز به توطئه گرى عليه پيامبراكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) دست زدند، تا آنكه خداوند پيامبرش را عزّت و نصرت داد و آنان را خوار كرد و مغلوب ساخت .
آنان با اكراه ـ نه با ايمان قلبى ـ مسلمان شدند و پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) با بلند نظرى و راءفت و رحمت عظيم خود آنان را پذيرفت و بخشيد و با آنان همچون با ديگر دشمنان رفتار كرد و اگر اين اخلاق والاى حضرت نبود، آنان را از صفحه روزگار مـحـو مـى كـرد. بـنـى امـيه در دوران پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) قدر و منزلتى شـايـان ذكـر نـداشـتـنـد، بـا خـوارى مـى زيـسـتـند و مسلمانان با چشم دشمنى به آنان مى نـگـريـسـتـنـد و زشـتكاريها، دشمنيها و جنگهاى آنان با پيامبر( صلّى اللّه عليه و آله ) و نـبـوتـش را بـازگو مى كردند. متاءسفانه پس از فاجعه وفات پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عـليـه و آله ) امـويان در صحنه اجتماعى ظاهر شدند و بلند آوازه گشتند. اين ظهور و اعتلا بـه دلايـل سـيـاسـى خـاصى صورت گرفت . ابوبكر، ((يزيد بن ابى سفيان )) را به امارت دمشق گماشت و خود تا بيرون مدينه براى بدرقه و توديع او خارج شد.
مـورخـان مـى گـويـنـد: ((ابـوبـكـر تـنـهـا بـراى يـزيـد، ايـن كـار را كرد و براى ديگر كـارگـزاران خـود چـنـيـن احـتـرامـى قـايـل نمى شد)). خود همين مطلب گواه ارزشى است كه ابـوبـكـر بـه يـزيـد و خـانـدانـش داده بـود. هـنـگـامى كه يزيد هلاك شد، امارت دمشق به بـرادرش مـعـاويه واگذار شد. معاويه بسيار مورد توجه عمر بود و اخبار بسيارى را كه دربـاره انـحرافات و كجرويهايش به خليفه مى رسيد، به هيچ مى گرفت . به عمر خبر دادنـد كـه مـعـاويـه اعـمالى مغاير اسلام مرتكب مى شود؛ حرير و ديبا به تن مى كند و در ظـروف طـلا و نـقـره غـذا مـى خـورد ـ در حـالى كـه اين كارها در اسلام حرام است ـ خليفه در تـوجـيه اعمال او و دفاع از او دست به عذرتراشى زد و گفت : ((معاويه كسراى عرب است !!)). كـى ايـن بـى سـر و پـاى راهزن پست ، كسراى عرب بود؟! و به فرض هم كه چنين باشد، آيا او مجاز بود محرمات الهى را مرتكب شود و حسابى پس ندهد؟! خداوند با كسى خويشى و پيوندى ندارد و با همه يك نسبت دارد؛ هر كه از حدود شريعت الهى خارج شود و اعمال ناشايست مرتكب گردد، كيفر خواهد ديد. پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) در اين باره مى فرمايد: ((اگر عصيان كنم ، سقوط خواهم كرد)). (38) 
و امـام چـهـارم زيـن العـابـديـن مـى فـرمـايـد: ((خـداونـد مـتعال بهشت را براى مطيعان خود آفريد، اگرچه بردگان حبشى باشند و دوزخ را براى عاصيان خلق كرد، اگرچه سروران قرشى باشند)).
بـه هـر حـال ، عـمـر، مـعـاويـه را مـشـمـول انـواع الطاف و مزايا ساخت و دامنه حكومتى او را گـسـتـرش داد و روح بـلند پروازى را در او دميد. معاويه نيز در خطه حكومتى خود، سلطنت خـواهـانـه بـه امـارت پـرداخـت ، بـزرگان و سرشناسان را به خود نزديك مى كرد و با انـواع بـخـشـشها دل و عقل و ايمان آنان را مى خريد و دوستى خود را در دلهاى سفلگان مى نشاند.
عايشه با شورش عليه حكومت امام ( عليه السّلام ) زمينه را براى شورش مسلحانه معاويه عـليـه حـكـومـت امـام ـ كـه درخـشـانـتـريـن حـكـومـتـى اسـت كـه در طـول تاريخ در شرق عربى به وجود آمده است ـ آماده كرد و معاويه ـ اين گرگ جاهلى ـ از آن دستاويزى براى تمرد خود ساخت .
مـعاويه ، خونخواهى عثمان را وسيله اى براى فريب بى سر و پاها قرار داد و امام را متهم كـرد كـه مـسـؤ ول خـون عثمان است و در همان وقت به دستگاههاى تبليغاتى خود دستور داد بـانـگ مظلوميت عثمان را سردهند و او را از اعمالى كه خلاف اسلام بود و مرتكب شده بود ـ چه در زمينه هاى اقتصادى و چه سياسى ـ تبرئه كنند.
معاويه با ديپلماتهاى بزرگ و سياست بازان كارآزموده جهان عرب مانند ((مغيرة بن شعبه و عمرو بن عاص )) و مانند آنان مجهز شده بود و اين مشاوران با شناخت عميقى كه از جامعه و احـوال آن داشتند، برايش برنامه هاى پيچيده اى ارائه مى كردند تا بر حوادث دشوار، پيروز شود.
اعلان جنگ 
معاويه رسماً از بيعت با امام سرباز زد و اعلان جنگ كرد. در حالى كه مى دانست با برادر رسـول خـدا( صـلّى اللّه عليه و آله ) وصى ، باب مدينه علم حضرت و كسى كه منزلتش نـزد پـيـامـبـر هـمـچون منزلت هارون نزد موسى است ، مى جنگد. او با اميرالمؤ منين به جنگ بـرخـاسـت هـمـانـطـور كه پدرش ابوسفيان با پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) جنگ كـرد. سـپـاهـيـان مـعـاويـه كـه راه جـنـگ بـا حـضـرت را پـيـش گـرفـته بودند، از عناصر ذيل تشكيل مى شدند:
الف ـ سفلگان : 
بـى سـر و پـاها، بى خردان ملتها هستند و مانند چهارپايان ـ و حتى بدتر ـ در هر زمانى مورد استفاده و بهره گيرى حكومت قرار مى گيرند تا اهدافش را برآورده سازند و سرهاى خـود را بـر بـاد مـى دهند تا پايه هاى حكومت استوار گردد. اكثريت قاطع سپاهيان معاويه همين افراد فريب خورده بودند كه حق را از باطل تشخيص ‍ نمى دادند و تبليغات ، آنان را بـه هـر رنـگـى كـه مـى خـواسـت درمـى آورد. مـعـاويـه از آنـان پلى ساخت ، تا به مقاصد شريرانه خود دست يابد.
ب ـ منافقان : 
مـنـافـقـان بـه زبـان ، اسـلام آورده و كـفـر و دشـمـنـى بـا اسـلام را در دل خـود پـنـهـان كـرده بـودند و شبانه روز به فتنه انگيزى و توطئه چينى عليه اسلام مـشـغول بودند، اسلام و مسلمانان بشدت از دست اين تيره ، رنج و محنت كشيدند؛ زيرا آنان هـمـيـشـه كـانـون خـطر عليه مسلمانان و اسلام بودند. سران و پيش كسوتان منافقان مانند مغيرة بن شعبه ، عمرو بن عاص ، مروان بن حكم و ديگر باغيان كه هماره مترصد فرصتى مـنـاسـب براى نابودى اسلام و كندن ريشه هاى آن بودند، به لشكر معاويه ملحق شدند و به معاويه كه بزرگترين دشمن اسلام به شمار مى رفت ، پيوستندو او را يارى كردند و هـمـراه سـپـاهـش به جنگ برادر رسول خدا( صلّى اللّه عليه و آله ) و بزرگترين مدافع اسـلام شـتـافـتـنـد. تـمـام مـنـافـقـينى كه با پيامبر اكرم ( صلّى اللّه عليه و آله ) جنگيده بـودنـد، بـه مـعـاويـه مـلحـق شـدنـد و از يـاران و اعـضاى حزب او گشتند و براى جنگ با اميرالمؤ منين ( عليه السّلام ) همدست شدند.
ج ـ سودپرستان : 
سـودپـرستان ؛ يعنى كسانى كه امتيازات و منافع نامشروع خود را در حكومت امام ـ پيشاهنگ عـدالت انسانى ـ از دست داده بودند، بخش ديگرى از سپاهيان معاويه بودند. در راءس اين قـشـر،كارگزاران ، كارمندان و حكام دوران عثمان بودند كه امام به مجرد به دست گرفتن حـكـومـت ، مـعـزولشان كرده بود. آنان كه منافع خود را از دست داده بودند و مى ترسيدند اموال نامشروعى كه از بيت المال اختلاس كرده بودند، مصادره شود، با معاويه همگام شدند تا با حكومت عادلانه امام بجنگند.
ايـنـان بـرخـى از عـنـاصـر تـشكيل دهنده سپاه معاويه بودند كه مى رفتند تا با فرمانده اسلام و پيشاهنگ عدالت انسانى ، پيكار كنند.
اشغال فرات 
سـپاهيان معاويه راه عراق را پيش گرفتند و در منطقه ((صفين )) اردو زدند و آنجا را مركز جـنـگـى خـود قـرار دادنـد. فـرمـانـدهى كل ، به گروهى از لشكريان دستور داد فرات را اشـغـال كـنند و بر آبشخور آن موانعى قرار دهند تا لشكر امام از دستيابى به آب محروم گردند و از تشنگى بميرند. معاويه اين حركت را سرآغاز پيروزى مى دانست ؛ حركتى كه خبث ذاتى و دنائت طبع او را به خوبى نشان مى دهد. از نظر تمام ملتها و امتها، استفاده از آب ، حـق طـبـيـعـى هر انسان ـ و حتى حيوان ـ است ، ليكن معاويه و بنى اميه از تمامى سنتها روى گرداندند و آب را به عنوان سلاحى در جنگهاى خود به كار گرفتند. آنان ريحانه رسـول خـدا و اهل بيت نبوت را در واقعه كربلا از آب منع كردند تا آنكه از شدت تشنگى در آستانه مرگ قرار گرفتند.
هـنـگامى كه خبر حركت لشكر معاويه به صفين ، به حضرت رسيد، ايشان نيز همان راه را پـيـش گـرفـتـنـد هـمـيـنـكـه بـه فـرات رسـيـدنـد، آنـجـا را اشغال شده به وسيله سپاهيان معاويه ديدند و نتوانستند به آب دست پيدا كنند.
فـرمـانـدهـان سـپـاه حـضـرت ، نـزد ايـشـان رفتند و از امام اجازه پيكار با دشمن خواستند. حـضـرت بـر آن بـود كـه قـبـل از پـيـكـار با سپاهيان معاويه ، آزادى دستيابى به آب را خواستار شوند؛ زيرا ((آب )) در تمام شرايع و اديان براى همگان مباح است و نمى توان از آن مـنـع كـرد، ليـكـن دشـمـن از پـذيـرش درخـواسـت امـام سـرباز زد و بر گمراهى خود پافشارى كرد.
پس از آن ، امام ناگزير به نيروهاى مسلح خود اجازه گشودن آتش جنگ بر دشمن را صادر كـرد و آنـان بـا يك حمله ، دشمن را به شكستى سخت دچار كردند و آنان سنگرها و مواضع خـود را تـرك نـمـودنـد و سـپـاهـيـان امـام ، فـرات را اشغال كردند. گروهى از فرماندهان سپاه نزد حضرت رفتند و از ايشان اجازه خواستند تا بـا دشمن مقابله به مثل كنند و آب را بر آنان ببندند، ليكن امام درخواست آنان را رد كرد و آب را بـراى آنـان مـبـاح سـاخـت ، هـمـانـگـونه كه در شريعت الهى براى همگان مباح است . امـويـان پـسـت ايـن عمل كريمانه امام را ناسپاسى كردند و پاسخى زشت دادند. آنان آب را بـر فـرزنـدان حـضـرت در كـربلا قطع كردند تا آنكه تشنگى ، آنان را از پا انداخت و جگرهايشان آتش گرفت .
دعوت امام (ع ) به صلح 
امـام بـشـدت از جـنـگ و خـونـريـزى بـيـزار بـود، لذا بـه صـلح و مـوافقت دعوت مى كرد، هياءتهايى نزد پسر هند فرستاد و از او خواست در زمره ديگر مسلمانان درآيد و آنان را از جـنـگ بـاز دارد، ليـكن معاويه اين درخواست والا را نپذيرفت و بر كجروى و نادرستى خود پـافـشـارى كـرد و بـه دروغ ادعـاى خـونـخـواهـى عـثـمان ـ كه بر اثر رفتارهاى نادرست سياسى و ادارى خود به قتل رسيده بود ـ نمود.
جنگ 
پـس از آنـكـه تـمـامـى تـلاشهاى امام براى صلح و حفظ خون مسلمانان شكست خورد، ايشان نـاگـزيـر از در جـنگ وارد شد؛ جنگى ويرانگر كه ـ غير از معلولان ـ دهها هزار كشته از دو طرف بجا گذاشت و دو سال طول كشيد. گاهى جنگ به اوج خود مى رسيد و زمانى فروكش مـى كـرد و بـرخـوردهـاى كـوچـكى رخ مى داد. در خاتمه جنگ ، حضرت در آستانه پيروزى كـامـل و كـنـتـرل مـيـدان نـبـرد قـرار گرفت و آثار شكست در سپاهيان معاويه آشكار گشت و تمامى پايگاههاى نظامى او پراكنده شدند و معاويه قصد گريز داشت كه ابيات ((عمرو بن اطنابه )) به مضمون ذيل به يادش آمد:
((عفت و آزرمم ، پيكارم با قهرمان نيرومند، بخششهايم به آسيب ديدگان و ستايش فزونى كـه دريـافته ام و سخنم به قلبم ـ هنگامى كه از هراس ، جاكن مى شد و بشدت مى تپيد ـ اين بود: آرام باش ، كه يا پيروز مى شوى و مورد ستايش قرار مى گيرى و يا كشته مى شوى و آرامش مى يابى ، همه اينها مرا به ثبات و پايدارى واداشتند)). (39) 
ايـن شـعر ـ همان طور كه خود پس از آن واقعه و در زمان قدرت مى گفت ـ او را به ثبات و ايـسـتـادگـى فـراخواند. البته به نظر ما اين شعر او را به ثبات و صبر فرانخواند؛ زيرا پسر هند، بويى از عفت و آزرم و ديگر مفاهيم ابيات فوق نبرده بود، بلكه ترفندى كه سپاه عراق را دچار تفرقه كرد ـ و ما از آن سخن خواهيم راند ـ او را به پايدارى واداشت .
نيرنگ بزرگ 
زمـان پـيروزى حتمى سپاه امام فرا رسيده بود و حضرت در آستانه پيروزى بود و ـ همان طور كه فرمانده كل نيروهاى مسلح سپاه امام ، مالك اشتر مى گفت ـ به اندازه دوشيدن شير گـوسـفـنـدى فرصت باقى بود تا معاويه كشته شود يا اسير گردد. متاءسفانه در همين لحـظـات حساس و تعيين كننده ، در لشكر امام ، كودتاى نظامى رخ داد و بخش بزرگى از سـپـاهـيان تمرد كردند. سپاه معاويه قرآنهايى بر سر نيزه ها كرده بودند و مردم را به داورى قرآن ، پايان دادن به جنگ و حفظ خون مسلمانان فرامى خواندند. قسمتى از سپاه امام ايـن دعـوت ويـران كـنـنـده حـكـومت امام وافول دولت قرآن را پذيرفتند و پاسخ مثبت دادند. شـگـفـتـا! مـعـاويـه و پـدرش ‍ نـخـسـتـيـن كـسـانـى بـودنـد كـه بـا قـرآن جـنـگـيـدنـد، حال چه شده است كه سپاه معاويه تن به داورى قرآن مى دهد؟!
آيـا پـسـر هـند كه براى ارضاى آرزوهاى جاهلى خود و انتقام از اسلام ، شط خون جارى مى كرد و مسلمانان را مى كشت . به قرآن ايمان آورده است و براى حفظ خون مسلمين مى كوشد؟!
نـخـستين كسى كه اين دعوت فريبكارانه را پذيرفت ، مزدور اموى ((اشعث بن قيس )) بود كـه چـون سـگـى پارس كنان به طرف امام دويد و با صداى بلندى كه سپاهيان بشنوند حـضـرت را مـخاطب ساخت و گفت : ((مى بينم مردم از دعوت قوم براى پذيرش داورى قرآن خشنود و راضى هستند، پس چه بهتر كه بنگرى معاويه چه مى خواهد ...)).
امام از پاسخ به اين مزدور منافق كه ذاتاً با اسلام سرجنگ داشت ، خوددارى كرد. گروهى از خائنان ، گرد اشعث جمع شدند و در حالى كه حضرت را محاصره مى كردند فرياد مى زدند: ((حرف اشعث را بپذير)).
حضرت ناگزير به خواسته آنان تن داد و آن خائن ، نزد معاويه رفت و از او پرسيد:
((چرا اين قرآنها را سر نيزه ها كرده ايد؟)).
معاويه فريبكارانه پاسخ داد:
((بـراى ايـنكه ما و شما به فرمان خداوند متعال در كتابش گردن نهيم . مردى را كه از او خـشـنوديد برمى گزينيد و ما نيز مرد مورد رضايت خود را انتخاب مى كنيم ، سپس با آنان عـهـد مـى كـنـيـم تـا بـر طـبـق كـتـاب خـداونـد رفـتـار كـنـنـد و از آن عدول نكنند، آنگاه هر تصميمى را متفقاً گرفتند، به كار مى بنديم و از آن متابعت مى كنيم )).
اشعث بانگ برداشت و گفت : ((حق همين است )).
اشـعث ، در حالى كه بر ضرورت آتش بس و بازگشت به كتاب خدا تاءكيد مى كرد و آن را بـازمـى گفت ، از نزد معاويه خارج شد. به طور قطع ، شورشى كه اين منافق مزدور، سـردمـدار آن بـود، نـتـيـجـه بـر سر نيزه كردن قرآن ها نبود، بلكه به زمانى نه چندان كـوتـاه قـبـل از آن بـازمـى گـشـت . پـيوندهاى نهانى ميان اشعث و معاويه و وزير زيرك و فريبكارش ((عمرو بن عاص )) براى تحقق اين توطئه به وجود آمده بود. يكى از دلايلى كـه ايـن نكته را مسجل مى سازد، عدم وجود يك سازمان اطلاعاتى و بازرسى در ميان لشكر امـام بـراى كنترل كسانى كه با لشكر معاويه رفت و آمد دارند، بود. راه باز بود و زد و بـنـدهـاى زيـادى ميان معاويه با اشعث و برخى از فرماندهان سپاه عراق صورت گرفته بـود. مـعـاويـه بـا دادن رشـوه هـاى كـلان و وعـده مـنـزلتـهـاى والا و اموال بسيار، آنان را فريفته و با خود همراه كرده بود.
بـه هـر حـال ، امـام مـجـبـور به پذيرش ((تحكيم )) گشت . بخشهايى از سپاه حضرت با شمشيرهاى بركشيده و نيزه هاى آماده امام را در ميان گرفتند و فرياد مى زدند: ((حكم تنها از آن خـداسـت )). بـه تـدريـج ايـن ندا، بدل به شعارى براى تمردشان از دستور امام و ايـسـتـادن در بـرابـر ايـشـان گـشـت . خـيـلى زود تـمـرد بـه شـورش تبديل گشت و فتنه ها و تنشهاى بسيارى را موجب شد.
در هـر صـورت ، امـام خـودشـان ـ يـا بـه وسـيـله پـيكهاى خود ـ درصدد قانع كردن آنان و بـازگـرداندنشان به راه حق برآمد، ليكن موفق نشد و ديد كه آنان آماده جنگ با حضرت و سرنگونى حكومت مشروع ايشان هستند. ناگزير به خواسته آنان تن درداد و به فرمانده نـيـروهاى نظامى خود، سردار بزرگ ، ((مالك اشتر)) دستور داد عمليات نظامى را متوقف و از مـيـدان نـبـرد عـقـب نـشـيـنـى كـنـد. مـالك كـه مـيـدان را در كـنـتـرل خـود داشت و با پيروزى كامل فاصله بسيار كمى داشت . از انجام دستور خوددارى كـرد و بـر ادامـه جـنگ تاءكيد ورزيد، ليكن به او خبر دادند كه امام در خطر است و متمردان ايشان را محاصره كرده اند، پس ‍ ناگزير شد كه جنگ را متوقف كند.
بـديـن گـونـه مـقـصـود مـعـاويـه ـ براندازى حكومت امام ـ برآورده شد و در همان لحظات ، پيروزى بر امام برايش ثبت گشت و به گفته يكى از نويسندگان معاصر، با پيروزى معاويه ، بت پرستى قرشى نيز پيروز شد و پا گرفت .
تحكيم 
مـشـكـلات و بـحـرانـهـاى پـيـاپـى در بـرابـر امـام قد برمى افراشتند در حالى كه ماهيت شورشيان مزدور را آشكار مى كردند.
آنـان بـر انتخاب ((ابوموسى اشعرى )) به عنوان نماينده عراقيان پافشارى مى كردند. اشـعـرى ، عـلاوه بر نفاق و خبث و پليدى و دشمنى بى مانند با امام ، از كمترين آگاهى و درك وقـايـع ، نـصـيـبى نداشت و كودن بود. منافقان و شورشيان سپاه امام از او چون پلى بـراى رسـيـدن بـه مقاصد خود؛ يعنى بركنارى امام از زمامدارى و تثبيت معاويه در جايگاه خود، استفاده مى كردند.
امام نتوانست گسترش اين توطئه را در سپاه متوقف كند تا آنجا كه فرماندهان سپاه حضرت ، دسـتـورات و رهـنـمـودهـاى لازم را از طـرف مـعـاويه و وزيرش عمرو بن عاص دريافت مى كـردنـد و حـضرت بكلى از عرصه سياسى كنار گذاشته شد؛ امام دستور مى داد اما كسى اطـاعـت نـمـى كـرد، سـپاه را فرامى خواند، اماپاسخى دريافت نمى داشت و بالا خره سكّان كشتى حكومت در اختيار معاويه قرار گرفت .
((ابوموسى )) به بركنارى امام حكم كرد و عمرو بن عاص به ابقا و تثبيت معاويه دستور داد و بدين گونه بازى تحكيم با بركنارى امام از حكومت و سپردن زمام كار به معاويه ، به پايان رسيد.
مقدس ترين حكومتى كه در شرق پا گرفته بود و اميد مى رفت عدالت سياسى و اجتماعى را مـيـان مـردم حـاكـم كـند، درهم پيچيده شد و گرگهاى خونخوار و درندگان اموى و ديگر قبايل قريش ، آن را برنتافتند و مانع تحقق اهداف و آرمانهاى والاى آن شدند.
ابـوالفـضـل ( عـليـه السـّلام ) در دوران جـوانى ، پرده هاى اين تراژدى بزرگ را مشاهده كـرد، قـلبـش فـشـرده گـشـت ، عـواطـفش لرزيد و اثرى ماندگار بر او گذاشت . مصايبى سـنـگـيـن بـراى اهـل بيتش به وجود آمده بود و محنتها و دشواريها براى آنها بجا گذاشته بود.
شورش خوارج 
يـكـى ديـگر از مصايب امام كه حضرت را رنجور كرد، شورش خوارج بود. اكثريت آنان از بـهـايـم بـشـر بودند كه معاويه برگرده آنان سوار شد و ـ ب

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: